Wat is literatuur? Literatuur is het geheel van teksten waarin auteurs hun ziel en zaligheid hebben gelegd, met inzet van een (bij voorkeur) niet-conventionele stijl en vertelwijze. Een literair werk is keer op keer, ook al staat elke auteur op de schouders van reuzen, nieuw. Met deze definitie in het achterhoofd, blijft er jammer genoeg weinig over van bijna drie jaar lezen voor de podcast. Het is niet anders: literatuur is een schaars goed en deze lezer is blij met elke briljant tussen de plastic namaak-edelstenen.
Toch ben ik geen pessimistische lezer, integendeel. Het enige waar ik me soms zorgen over maak, is het minder sterke aanbod van uitgevers die een jaar of vijf geleden altijd wel iets bijzonders in petto hadden. Net als in de Engelstalige wereld is veel mass market geworden, met als resultaat een eindeloze stroom bijna-dezelfde boeken (in een foeilelijk jasje). Er verschijnen elke jaar ondanks dat veel mooie boeken. Je moet ze wel een beetje zoeken, maar ze zijn er. Dus op zich is er niets aan de hand. Zolang er nog mensen zijn die interessante auteurs met liefde uitgeven hoeft niemand zich zorgen te maken. Toch vind ik dat het systeem moet worden opgeschud – een aanzet tot een revolutionaire omwenteling gaf ik in aflevering 121.
Welke boeken neem ik mee, naar 2024?
Nee, wacht, eerst iets anders. Leest allen eens een boek van Kathy Acker. Ik herlas in 2022 en 2023 haar omdat ze als personage voorkomt in Het wonderjaar, een Nijmeegse meditatie, en was opnieuw diep onder de indruk. Ze is nieuw alleen nog in het Engels verkrijgbaar; in het Nederlands verscheen ze bij Uitgeverij Bert Bakker. Die titels zijn vaak op Boekwinkeltjes te koop.
Een boek dat ik zeker meeneem naar alle volgende jaren is De minnaar van Marguerite Duras. Deze roman uit 1984 (tot voor kort verkrijgbaar in een vertaling van Marianne Kaas, dit jaar afgestoft en opgefrist door Kiki Coumans) is bij elke (her)lezing een klap in je gezicht, op een goede manier. Duras schrijft met vaste hand. In al haar boeken s iemand aan het woord die weet wat ze wil (schrijven) – en toch zijn haar boeken altijd óók teder. Duras is een auteurstype dat uitgestorven lijkt te raken, een compromisloze bulldozer die door haar eigen leven gaat en daar verslag van doet. Wie De minnaar heeft gelezen, weet voor de rest van zijn leven hoe een eerste liefde je leven kan opschudden. En moeders! Ach, de moeder in De minnaar – als ze niet al bestond, zou ze uitgevonden moeten worden. De nieuwe vertaling is van Kiki Coumans, die het proza van Duras heel dicht nadert.
Jane Sautière schrijft ook over een eerste liefde. En over een moeder. En over het Indochina waar Duras over schrijft. Over de door de Rode Khmer vermoorde mensen, die in de Mekong werden gesmeten. Haar roman Drijvende lichamen is een ketting van associaties. Mooi geschreven, ingehouden-dwingend, ‘rustiger’ dan Duras en toch kun je het boek niet wegleggen, als je er eenmaal in bent begonnen. Mede dankzij de messcherpe vertaling van Katelijne de Vuyst. (Hans en ik bespraken dit boek niet, maar het heeft weinig gescheeld.)
Ota Pavel schreef Hoe ik de vissen ontmoette – over hoe een onbezorgde jeugd, vol herinneringen aan vispartijen (of hoe noem je zoiets), die wordt overschaduwd door het grote verhaal van oorlog en vervolging. Een typisch Tsjechisch boek, met die typisch Midden-Europese (zwarte) humor en een vertelplezier dat, zelfs in sombere passages, nergens verslapt. Dit is schrijven. En dit is vertalen, wat Edgar de Bruijn doet. Jammer van het voorwoord van Jan van Mersbergen.
De Nederlandstalige literatuur? Ik zou twee namen willen noemen, ook al is dat in één geval een beetje tacky, omdat ik Rob van Essen ken. Twee namen dus, Rob van Essen en Bregje Hofstede. (En Nicolien Mizee, maar die kwam dit jaar helaas niet met een faxenboek.)
Van Essen publiceerde dit jaar Februari en Ik kom hier nog op terug: een ‘gelegenheidsboek’ en een nieuwe, lijvige roman. Het is geen eerlijke vergelijking, maar het gelegenheidsboek vind ik minstens net zo goed als de roman. De roman is erg goed, maar ik weet nog steeds niet wat ik van het einde moet vinden. Is dat nu een deceptie, of juist een zeldzaam navrant iets? Ik neem die vraag ook maar mee naar 2024.
Bregje Hofstede publiceerde Oersoep, een roman die indruk maakt – al had ik het slothoofdstuk liever naar voren gehaald. Nu is Oersoep sterk, maar los zand. Met een iets sterkere structuur had het een meesterwerk kunnen zijn. Net als bij Van Essen gebeurt er in dit boek iets, iets met de taal en iets met het verhaal – en dat is een zeldzaamheid; dát is waarom ik graag lees.
En oh ja. Leest allen ook eens een boek van Simon Vestdijk. Rob van Essen en ik behandelen zijn werk in de podcast, bijvoorbeeld de late roman Het verboden bacchanaal, in aflevering 123.
p.s. Vrij lezen doe ik ook. Zo ben ik al anderhalf jaar bezig in De Toverberg van Thomas Mann, maakte ik dit jaar kennis met het werk van Dominique de Groen en Obe Alkema, las ik Het Bureau van J.J. Voskuil (toen ik op een ziekbed lag) en herlas ik de hele reeks over Grijpstra en De Gier. Een echte ontdekking: Strange weather in Tokyo, een ontroerend liefdesverhaal van Hiromi Kawakami. Ooit vertaald in het Nederlands maar nauwelijks te krijgen. Wel ruim voorradig in het Engels.
Ota Pavel: Aflevering 107. Bregje Hofstede: Aflevering 118.
Bedankt voor de suggesties, Chrétien en de beste wensen voor 2024!
Dank je Rein, en jij ook fijne dagen en een goed 2024.
Wat Nederlandstalige Literatuur betreft hoop ik alvast dat jullie De Schim van Raamswolde van Alexander Baneman gaan lezen/bespreken. Een debuut in briefvorm dat, mijns inziens, zijn gelijke niet kent. Van Oorschot blijft een heel bijzondere neus hebben voor nieuwe stemmen. Een baken in de, zoals treffend door jou beschreven, poel van eenheidsworst waar inderdaad veel “gevestigde” uitgeverijen, niet gehinderd door enig vakmanschap, vrolijk verder dansen op hun eigen graf. Een fijn en literair 2024 gewenst!
Dank voor de tip – en ook alle goeds!