De Nieuwe Contrabas podcast heeft een kleine zomerstop. Maar het lezen gaat door, in de rubriek Zomerlezen. Uiteraard is dit ook het moment om de podcast te bingen en je te abonneren, via deze link >>
Wie?
Sergej Dovlatov (1941-1990) is een Russische journalist en schrijver wiens werk zich in een groeiende in plaats van tanende belangstelling mag verheugen. Zijn romans en verhalen kenmerken zich door de vrijwel volledige afwezigheid van psychologie. Misschien is zijn journalistieke achtergrond er de reden van dat zijn stijl lijkt op die van een koudbloedige notulist, dat wil zeggen: ogenschijnlijk zet hij gebeurtenissen tamelijk willekeurig achter elkaar. Soms introduceert hij behalve de personages zelf ook kort hun vader of moeder, hun opa of oma, broer of zus, neven of nichten, hetgeen je dan kunt lezen als een niet-psychologische handleiding bij hun karakter en acties.
Dovlatov was tijdens zijn leven een populaire schrijver in de Sovjet-Unie, maar emigreerde en stierf in de Verenigde Staten. Nobelprijswinnaar Joseph Brodsky beweerde over Dovlatov dat hij een van de weinige, op dat moment levende Russische schrijvers was die hij ‘in een ruk uitlas’. Het beste verhaal van Dovlatov vind ik ‘Zesde compromis’ uit de bundel Compromissen (Uitgeverij M Bondi, 2001) waarin een journaliste, genaamd Agapova, de krantenrubriek ‘Ontmoeting met een interessant mens’ moet overnemen, zich het hoofd brekend over wat nu precies wél en wat nu precies geen interessant mens is. Via de wanhopige Agapova laat Dovlatov ons op een briljante manier zien hoe willekeurig journalistiek te werk gaat, zeker onder het juk van een Sovjet-redactie.
Wat?
In de korte roman De vreemdelinge laat Dovlatov ons kennismaken met een deel van de Russische migrantengemeenschap rond 108th street, New York, waarvan Maroesja Tatarovitsj het stralende middelpunt is. Bijna alle Russen in deze gemeenschap hebben vreemde baantjes, rare liefhebberijen, onzekere inkomens en een neiging tot racisme jegens donkere mensen en latino’s. Dovlatov is de laatste om zijn vingertje op te steken. Hij excelleert juist in het met mildheid schetsen van de chaotische, verwaaiende levens van de geëmigreerde Russen.
Maroesja, liefkozend ook wel ‘Moesja’ genoemd, is de oogverblindende vrouw die niet alleen de roman bij elkaar houdt maar ook deze Russische gemeenschap. Elke voetstap, glimlach, kledingkeuze en uitval van Maroesja wordt achter haar rug om door mede-Russen besproken en geduid. Dat ze aan de latino Rafael blijft hangen, wiens inkomstenbron eveneens onduidelijk is, wordt niet begrepen en door de meerderheid afgekeurd. Ook de schrijver zelf treedt halverwege de roman naar voren en doet, ondanks zijn huwelijkse status, een poging bij haar in het gevlei te komen. Dit geeft een extra ironische laag aan het verhaal, want ook de schrijver lijkt dolend en op zoek naar de troost van de schoonheid.
Waarom?
De vreemdelinge is een geweldige leeservaring. Het is alsof je met een Rus, in dit geval dus Dovlatov, een kroeg in duikt en hij je al vertellend een wereld in trekt van kleurrijke charlatans die op weg naar de ondergang de vreemdste capriolen uithalen; capriolen die meesterverteller Dovlatov steeds fijntjes weet uit te lichten. Ook het droeve lot van hoofdpersoon Maroesja, haar vergeefse zoeken naar een vorm van zekerheid en glamour alsmede de weerbarstigheid van de metropool New York, wordt prachtig beschreven, zoals op pagina 46.
New York was voor Maroesja een gebeuren, een concert, een schouwspel. Een stad werd het pas een maand of twee later. Geleidelijk traden er uit de chaos figuren, kleuren, geluiden naar voren. Een druk winkelkruispunt viel plotseling uiteen in een groentekraam, een cafetaria, een verzekeringsmaatschappij en een deli. De rij auto’s op de boulevard veranderde in een taxistandplaats. De geur van versgebakken brood was niet meer los te denken van het bonte uithangbord met BAKERY erop. Er ontstond een verband tussen de troep kleuters en de bakstenen school van twee verdiepingen…
Dovlatov mag dan op een notulerende manier schrijven, het is meestal wel een van poëzie zinderend notuleren.
Eindoordeel
Sowieso is De vreemdelinge een heerlijke onderdompeling in een groep Russische migranten in New York. Maar als indringend portret van een door het dictatoriale moederland verdreven reeks individuen die van zichzelf zo weinig richting hebben dat ze stiekem terugverlangen naar het corrupte maar daardoor overzichtelijker Moskou, is het misschien nog geslaagder.
Sergej Dovlatov, De vreemdelinge, Uitgeverij Vleugels, vertaald door Annelies de hertogh en Els de Roon Hertoge, 2022, 23,95
Geef een reactie